Εισαγωγικά
Είναι γνωστό ότι κάθε επιχείρηση, για να φέρει σε πέρας το έργο της, μαζί με τους άλλους παραγωγικούς συντελεστές, ενεργοποιεί και εκμεταλλεύεται τον εξοπλισμό που διαθέτει.
Σαν παράδειγμα, ένας βρεφονηπιακός σταθμός διαθέτει εξοπλισμό, όπως τα κτίρια, τα παιχνίδια κλπ, καταναλώνει υλικά, όπως χαρτικά και τρόφιμα, απασχολεί εργαζόμενους για τη μεταφορά, φροντίδα των παιδιών και ακολουθεί κάποιες μεθόδους για να φέρει σε πέρας το έργο.
Ο εξοπλισμός μπορεί να περιλαμβάνει μηχανήματα, κτίρια, συσκευές, αυτοματισμούς, ηλεκτρολογικές διατάξεις κλπ. Ο εξοπλισμός αυτός υφίσταται φθορές και βλάβες, υποβαθμίζεται, εκφυλίζεται, σαν αποτέλεσμα της χρήσης του αλλά και απλά λόγω της φυσικής γήρανσης των υλικών με την παρέλευση του χρόνου. Κανένα υλικό αντικείμενο δεν εξαιρείται από αυτό τον φυσικό νόμο της φθοράς και της παρακμής.
Για τον λόγο αυτό χρειάζεται μια δύναμη που να δρα αντίστροφα, να επαναφέρει την «καλή» κατάσταση και να διατηρεί τον εξοπλισμό σε λειτουργική ετοιμότητα. Θα συμφωνήσουμε ότι κάθε εξοπλισμός σε χρήση, χρειάζεται φροντίδα και συντήρηση, ώστε να διατηρείται κατά το δυνατό “σαν καινούργιος”, όπως ήταν, όταν τέθηκε σε λειτουργία. Αυτός είναι απλά ο ρόλος της Συντήρησης*.
* Ο όρος Συντήρηση (με κεφαλαίο Σ) χρησιμοποιείται ισοδύναμα με τους όρους Υπηρεσία, Τμήμα ή Διεύθυνση Συντήρησης, Τεχνική Διεύθυνση ή Τεχνικό Γραφείο, εννοώντας την Υπηρεσία που αναλαμβάνει τη συντήρηση του εξοπλισμού. Ο όρος συντήρηση (με μικρό σ) είναι το ουσιαστικό του “συντηρώ” και εννοεί την πράξη.
Ο ορισμός της συντήρησης
Σύμφωνα με το λεξικό “Collins online English dictionary”, συντήρηση είναι η διαδικασία διατήρησης ενός αντικειμένου σε καλή κατάσταση, ελέγχοντάς το τακτικά και επισκευάζοντάς το όταν χρειάζεται.
Το πρότυπο EN 13306:2010 (Maintenance terminology) ορίζει την συντήρηση ως εξής: Ο συνδυασμός όλων των τεχνικών, διοικητικών και διαχειριστικών δράσεων κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής ενός στοιχείου του εξοπλισμού, που αποσκοπούν να το διατηρήσουν ή να το επαναφέρουν σε μια κατάσταση, όπου αυτό θα δύναται να εκτελεί την απαιτούμενη λειτουργία. *
* Maintenance: combination of all technical, administrative and managerial actions during the life cycle of an item intended to retain it in, or restore it to, a state in which it can perform the required function.
Τι δεν είναι συντήρηση. Η κατασταλτική – ανακλαστική – παθητική “συντήρηση”.
Συχνά συμβαίνει να περιορίζεται η Συντήρηση στην επισκευή μηχανημάτων που αφέθηκαν χωρίς φροντίδα μέχρι να ακινητοποιηθούν και στην αποκατάσταση ζημιών που θα μπορούσαν να προληφθούν. Ένα τέτοιο καθεστώς αναγκάζει τη Συντήρηση να λειτουργεί υπό συνθήκες πίεσης με αποτέλεσμα υψηλό κόστος, συχνές βλάβες, αιφνίδιες διακοπές, απώλειες παραγωγής και τέλος, μεγάλο άγχος στο προσωπικό. Η τακτική αυτή έχει πάρει διάφορους χαρακτηρισμούς, όπως «ανακλαστική» (reactive), «παθητική», «κατασταλτική», «πυροσβεστική» ή «καταστροφική» (failure based). Την χαρακτηρίζει η απουσία κάποιου προγράμματος προληπτικής αντιμετώπισης των ζημιών, η έλλειψη οργάνωσης και σχεδίου.
Μιλούμε για «κατασταλτική» συντήρηση, όταν ο εξοπλισμός συστηματικά αφήνεται να λειτουργεί μέχρις ότου μία καταστροφική βλάβη προκαλέσει την αχρήστευσή του, οπότε κατ’ ανάγκη γίνεται η απαραίτητη εργασία αποκατάστασης. Όταν η τακτική αυτή εφαρμόζεται ανεξαίρετα στο σύνολο του εξοπλισμού, αποτελεί φανερή παραβίαση της αποστολής της Συντήρησης. Είναι μία παθητική αντιμετώπιση των γεγονότων, γι’ αυτό και δίκαια χαρακτηρίστηκε έτσι.
Στο καθεστώς της πυροσβεστικής συντήρησης επικρατεί η αντίληψη πως οι βλάβες είναι μοιραίες και αυτό που επικρατεί είναι η ετοιμότητα και η ταχύτητα στην αποκατάσταση της ζημιάς, όταν αυτή συμβεί.
Όπως μπορεί να φαντασθεί κανείς, αυτή η στάση μειονεκτεί για τους εξής τουλάχιστον λόγους:
- Η διακοπή των κρίσιμων μηχανών επιφέρει νεκρούς χρόνους της παραγωγικής γραμμής, απώλειες παραγωγής, και τελικά οικονομική ζημία.
- Οι εργασίες αποκατάστασης εκτελούνται σε χρόνο που δεν επιτρέπει τον σωστό προγραμματισμό και σχεδιασμό, με προχειρότητα, υπό συνθήκες πανικού. Όπως είναι φυσικό, το αποτέλεσμα θα είναι κακή ποιότητα εργασίας και υψηλό κόστος (υπερωρίες, κακή επίβλεψη).
- Οι βλάβες αντιμετωπίζονται σε προχωρημένο στάδιο, που απαιτεί αυξημένη εργασία συντήρησης.
- Πιθανό να προκύψουν δευτερογενείς ζημιές, ακόμη και να οδηγηθεί σε καταστροφή μεγάλο μέρος του εξοπλισμού, οπότε επιβάλλεται πλέον η αντικατάστασή του.
- Στην παραγωγή ευπαθών προϊόντων, βλέπε βιομηχανία τροφίμων, η ζημιά είναι πολλαπλάσια.
- Η ασφάλεια και το περιβάλλον είναι τα συχνά θύματα της κατασταλτικής “πολιτικής”.
Η Συστηματική – σχεδιαζόμενη συντήρηση
Στον αντίποδα της παραπάνω “μη – συντήρησης” βρίσκεται η συντήρηση, που εξ ορισμού δεν μπορεί παρά να οργανώνεται και να λειτουργεί με βάση μεθόδους και εργαλεία της Μηχανικής και της Βιομηχανικής Διοίκησης, εκμεταλλευόμενη ορθολογικά την εμπειρία, την τεχνογνωσία και τους λοιπούς πόρους. Δηλαδή να είναι συστηματική και σχεδιαζόμενη.
Από την συστηματική οργάνωση της Συντήρησης γεννιούνται διαδικασίες, νέοι θεσμοί, καθήκοντα, ρόλοι και λειτουργίες, όπως είναι η Επιθεώρηση, ο Προγραμματισμός και Σχεδιασμός, η διαχείριση αποθέματος ανταλλακτικών κλπ. Η λειτουργία του κάθε ρόλου βασίζεται σε μεθόδους και αντίστοιχα εργαλεία. Οι μετρήσεις και η παρακολούθηση των παραμέτρων κατάστασης του εξοπλισμού, η ανάλυση των στάσεων, τα προγράμματα Προληπτικής Συντήρησης, η κατάρτιση προϋπολογισμού, το Σχέδιο Ασφάλειας, η Ανάλυση Βασικού Αιτίου, είναι μερικές από τις πρακτικές και τα εργαλεία που διαθέτει η Τεχνική Διεύθυνση.
Δημιουργούνται αρχεία, όπως το μητρώο εξοπλισμού, το ιστορικό επεμβάσεων, τα σχέδια τυποποιημένων εργασιών, το αρχείο εκκρεμοτήτων, τα ανταλλακτικά των μηχανών κλπ. Κυκλοφορούν έγγραφα, όπως η Εντολή Εργασίας, μέσω των οποίων επικοινωνούν οι εμπλεκόμενοι. Ανάλογα με το είδος του εξοπλισμού, εφαρμόζονται διαφορετικές πολιτικές, όπως η “βάσει κατάστασης” και η “βάσει χρόνου” συντήρηση.
Η επίδοση της συντήρησης μετράται με τους κατάλληλους δείκτες, ώστε να αξιολογείται το αποτέλεσμα των επιλογών και αποφάσεων.
Η κεντρική ιδέα γύρω από τη φιλοσοφία της Συστηματικής – Σχεδιαζόμενης Συντήρησης, είναι ότι η κατάσταση του εξοπλισμού βρίσκεται υπό έλεγχο και η συντήρηση εκτελείται με ορθολογικό και ελεγχόμενο τρόπο, οδηγώντας σε λιτή και συνετή χρήση των πόρων.
Η Συντήρηση αναβαθμίζεται έτσι σε στρατηγικό συνεργάτη της Παραγωγής και πηγή κερδοφορίας.
Εδώ βάζουμε μια τελεία στις γενικές αναφορές περί συστηματικής – σχεδιαζόμενης συντήρησης, αφού το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου με αυτό ακριβώς ασχολείται. Όμως πρώτα θα χρειασθεί να εξοικειωθούμε κάπως με ορισμένες πολύ βασικές έννοιες.
Γιάννης Μανόπουλος
Ειδικός Συντήρησης, Τέως Reliability Manager. ΑΓΕΤ ΗΡΑΚΛΗΣ
Ο Γιάννης Μανόπουλος είναι Μηχανολόγος – Ηλεκτρολόγος Μηχανικός, Διπλωματούχος του ΕΜΠ. Έχει απασχοληθεί επί 30 έτη στον τομέα της Συντήρησης από τα οποία, τα 22 στη βιομηχανία Τσιμέντου με εξειδίκευση στο Σχεδιασμό και Προγραμματισμό της Συντήρησης. Διετέλεσε Reliability Manager και εσωτερικός σύμβουλος σε θέματα αναδιοργάνωσης και βελτιστοποίησης των πρακτικών διοίκησης της Συντήρησης. Εργάσθηκε για την μηχανοργάνωση του τομέα, την εισαγωγή της τεχνολογίας ανάλυσης των δονήσεων και την εφαρμογή της Προβλεπτικής Συντήρησης. Συνέχισε να προσφέρει τις υπηρεσίες του σαν σύμβουλος επί θεμάτων διαχείρισης συντήρησης καθώς και σαν εκπαιδευτής στην επιμόρφωση στελεχών της Συντήρησης.
